Ukrayna krizinin ekonomik tesirleri hakkında bilmeniz gerekenler

BLOOMBERG HT ARAŞTIRMA

Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, Ukrayna’nın doğusundaki Rusya yanlısı ayrılıkçıların kelamda
idarelerinin tanınmasına dair kararnameyi imzaladı.

Putin, Rusya Parlamentosunun alt kanadı Devlet Duması’nın Donbas’taki ayrılıkçıların kelamda
idarelerinin tanınmasıyla ilgili davetine yanıt vermek için güvenlik kurulu toplantısından bir mühlet sonra televizyondan halka hitap etti.

Putin yaptığı konuşmada, Kiev idaresinin “Donbas’ta askeri karar dışında hiç bir kararı tanımadığını” belirterek, “Bu bağlamda, Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Lugansk Halk Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını bir an evvel tanımak için çok geç kalınmış bir kararı almayı gerekli görüyorum.” sözlerini kullandı.

Konuşmasının akabinde Putin, Kremlin Sarayı’nda sırayla kelamda Donetsk Halk Cumhuriyeti, akabinde kelamda Lugansk Halk Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını tanıyan kararnameyi imzaladı. İmza merasiminde kelam konusu idarelerin temsilcileri de hazır bulundu.

Rusya’ya mümkün yaptırımlar hakkında bilinmesi gerekenler ise şöyle:

ABD, Rusya’ya hangi yaptırımları uyguluyor?

İran’dan sonra Rusya; ABD’nin son 10 yılda ki yaptırımlarına en fazla maruz kalmış ülke pozisyonunda.

Putin’e yakın politikler ve iş adamları mevcut durumda aslında ABD’li gerçek ve hukuksal şahısları ile iş yapamıyor. Rosneft, Gazprom, Sberbank ve VTB Group’un mevcut durumda milletlerarası operasyonları baskı altında.

ABD Lideri Biden periyodunda getirilen ek kısıtlamalarla; Rusya rastgele bir tahvil ihracında birinci ihraca çıkışında ABD’li finans kurumları bu ihraçlara talepte bile bulunamıyor.

Hangi yaptırımlar gelebilir?

Potansiyel yaptırımlar ortasında ABD’nin Rus Rublesi konvertibiletesini kısıtlaması ya da Kuzey Akım 2 doğalgaz boru çizgisine yönelik ek yaptırımlar kelam konusu olabilir.

Putin ve yakınlarının dünya bankacılık sistemine ferdi erişimi kısıtlanabilir.

Rusya ihracatına yönelik muhakkak kısıtlamalar kelam konusu olabilir. Bu durumda uçak ve makine kesimlerinden, oyun konsolu ve cep telefonlarına kadar bir çok Rusya’ya yapılan ihracatta control kelam konusu olabilir.

Lakin en mümkün yaptırım Rusya’yı global Swift sisteminden dışlamak olacaktır. Lakin bu cezalar büsbütün ABD’nin tek başına karar alabileceği bahisler değildir. Örneğin Avrupalı ülkeler bu yaptırımdan yana olmayabilir çünkü; Moskova’nın Döviz piyasasına erişiminin durması halinde; Rusya’nın bölgeye güç akışını kesmesi ile 1970’den bu yana yaşanabilecek en büyük güç kriziyle karşılaşmaktan korkuyorlar.

Mevcut yaptırımlar neden uygulanıyor?

Rusya’nın 2014 yılında Ukrayna’nın Kırım yarımadasınını ilhak etmesinin ve Ukrayna’nın Doğu yakasında ayrılıkçı çatışmaları desteklemesinin akabinde devrin ABD Lideri Barack Obama tarafından bir dizi yaptırım kararı alındı.

ABD İstihbarat teşkilatlarının Moskova’nın Donald Trump tarafından 2016 yılında kazanılan ABD Başkanlık seçimlerine müdahale ettiğinin kanıtlanması ile yaptırımların şiddeti yükseldi.

2018’de, Trump idaresinde, Rusya’nın “dünya çapındaki makus niyetli faaliyetine” karşılık olarak alınan bir öteki yaptırım serisi, en çok Oleg Deripaska’nın United Co. Rusal’ını vurdu ve bir müddetliğine 140 milyar dolarlık global alüminyum sanayisine erişimini sınırladı.

ABD’nin öteki yaptırımları, Putin hükümetini 2018’de İngiltere’de eski ikili casus Sergei Skripal ve kızına yaptığı hudut gazı saldırısı nedeniyle cezalandırmayı amaçlıyordu. Bunların yanı sıra Suriye ve Kuzey Kore ile yapılan mutabakatlarla irtibatlı yaptırımlar ve Kuzey Akım 2’nin inşasında yer alan şirketlere yönelik yaptırımlar da mevcut durumda Rusya’nın sicilinde yer alıyor.

Biden hiç yaptırım uygulamadı mı?

Biden hükümeti 2021 yılında misyona geldiğinde birinci etapta Rusya’ya daha fazla yaptırım kelamı vermişti lakin alakaların daha makûs hale gelmemesi için yaptırımların hatayla “orantılı” hale
getirmeyi seçtiğini söyleyerek daha fazlasından vazgeçti.

Daha fazla yaptırımın hatayla “orantılı” olması gerektiğini söyleyen ABD Lideri Joe Biden aslında misyona gelir gelmez inceleme buyruğu verdiği 4 bahisten da geldi. Mart ve Nisan 2021’de uygulanan yaptırımlar: 2020 seçimlerine müdahale, Rusya’nın Afganistan’daki ABD askerlerine ödül verdiği raporları, Teksas tabanlı yazılımın hacklenmesi tedarikçisi SolarWinds Corp. ve muhalefet önderi Alexey Navalny’nin zehirlenmesi ve mahpusa atılması.

Rusya’ya öbür kimler yaptırım uyguluyor?

Avrupa Birliği, Kırım’ın ilhakına cevap olarak Rusya’nın finans, güç ve savunma dallarına yaptırımlar uyguladı. Japonya da bu yaptırımlara katıldı.

AB ayrıyeten Navalny’yi öldürmeye teşebbüsten ceza olarak altı Putin müttefikini kara listeye aldı.

İngiltere, kısıtlamaların Brexit’ten sonra faal bir biçimde çalışmaya devam etmesini sağlamak için Avrupalı müttefikleriyle birlikte Rusya’ya yaptırım uyguladı.

Tüm bu yaptırımların tesiri şimdiye kadar ne oldu?

Aslında bunu ölçmek epey güç. Çünkü Rusya’da şimdiye kadar uygulanan bütün yaptırımların üstesinden gelebileceğini savunuyordu.

Fakat buraya kadar uygulanan yaptırımlar içerisinde en somut tesirin hissedildiği yaptırım; Rusal’ı amaç alan Nisan 2018 yaptırımları oldu. Bu yaptırımların sonucunda global alüminyum tedarik zincirini bozdu ve kısa bir müddetliğine fiyatları yüzde 30 oranında artırdı.

Bu yaptırım; araba üreticileri, gazlı içecek üreticileri, dünyanın en büyük madencileri ve alüminyum ticaretini finanse eden büyük bankalar dahil olmak üzere Avrupa, ABD ve Asya’daki alüminyum tüketicilerini etkiledi.

Rusal üzerindeki yaptırımlar, Deripaska’nın sahipliğini azaltmayı ve denetimi bırakmayı kabul etmesinin akabinde 2018’in sonlarında kaldırıldı.

Pekala dünya ticaretinde Rusya ve Ukrayna’nın durumu nasıl?

Rusya’nın en büyük dış ticaret partnerleri ortasında büyüklük sıralamasına nazaran; Çin, Almanya, ABD, Belarus, Birleşik Krallık, Türkiye, İtalya Ve Hollanda yer alıyor.

En fazla ihracat yaptığı ülkelerde Çin, Birleşik Kralık, Almanya, Türkiye, ABD yer almaktadır.

En fazla ithalat yaptığı ülkelerde Çin, Almanya, ABD, Belarus, İtalya yer almaktadır. Türkiye; Rusya’nın en fazla ithalat yaptığı 9. Ülke pozisyonundadır.

Ukrayna’nın en büyük dış ticaret partnerleri Çin, Rusya, Almanya, Polonya ve Türkiye’dir.

En fazla ihracat yaptığı ülkeler Çin, Rusya, Polonya, Türkiye ve İtalya; en fazla ithalat yaptığı ülkeler Çin, Almanya, Rusya, Polonya ve ABD’dir.

Emtia piyasasında Rusya’nın ehemmiyeti ne kadar?

Rusya emtia piyasasında güçten, besine, kıymetli metallerden sanayi metallerine her eserde değerli oyuncu pozisyonundadır. Dünya üretiminden Rusya ihracatının aldığı hisseye baktığımızda;

Paladyum yüzde 45 ile listennin en üst sırasında yer alıyor. Platinde yüzde 15, altında yüzde 9 ve petrolde yüzde 8,5 ile değerli paydaş pozisyondadır. Ülkenin üretim sayılarına bakarsak 2020 sayılarına istinaden; 398 milyon ton kömür, 100 milyon ton demir cevheri, 74 milyon ton çelik ve 694000 milyon metreküp dogalgaz tedariği sağladı.

Avrupa Birliği ile Rusya’nın ticari ilgileri nasıl?

Avrupa Birliği ile Rusya ortasında kıymetli ticaret iştiraki bulunuyor. 27 üyeli birliğin en değerli 5 ticaret ortakları ortasında Rusya yer alırken; emtia eserlerinden hizmet kesimine kadar birden fazla alanda bağları bulunuyor.

İkili ticaretinden son 6 yıllık sayılara baktığımızda nette yararlı olan Rusya olarak karşımıza çıkıyor. 2021 yılınında AB Rusya’ya yıllıklandırılmış ithalatı 158.5 milyar euro olurken, birebir
devirde ihracatı 89.3 milyar euro oldu. Nette yaklaşık 70 milyar euro civarında AB Rusyaya ticaret açığı verdi.

Bilhassa son periyotta güç tarafındaki bölgenin Rusya’ya bağımlılığı ticaret açığında tesirli oluyor.
Son 7 yılda Rusya’nın netteki toplam ticaret fazlası AB’den 380 milyar euro oldu.

Rusya endüstrisi orta malı girdi eserlerinde Avrupa’ya kimi kalemlerde kıymetli bağımlılığı bulunuyor. Makina ekipman tarafında toplam girdi eserlerinin yaklaşık yüzde 35’ini Avrupa’dan tedarik ederken, geri kalan paydaşlar Çin, ABD, başka ülkeler ve kendi özkaynaklarından sağlıyor.

Ayrıyeten orta mali girdi eserlerinde; IT & Bilgi Hizmetleri ve Bilgisayar&Elektronik eserleri üzere alanlarda da kıymetli paydaşlardan biri Avrupa bölgesidir. Rusya sanayi yüksek teknolojili ürünlerede bağlılı öne çıkıyor. Rusya endüstrisinde kullanılan birtakım bilgisayar ve elektronik kesimleri avrupa’dan geliyor.

Eser bazlı baktığımızda yaklaşık; kauçuk ve plastiğin yüzde 30’u, ahşap eserlerinin yüzde 15’i, motorlu araçların yüzde 10’u, dokumacılık ve teksitil eserlerini yüzde 15’i Avrupa’dan tedarik ediliyor.

Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna ile ticareti ne boyutta?

2021 yılı TÜİK datalarına nazaran en çok ihracat yapılan 20 ülke içerisinde; Rusya 5,8 milyar dolar ile
10., Ukrayna ise 2,9 milyar dolar ile 20.sırada.

İthalatta ise tekrar en çok ithalat yapılan 20 ülke içerisinde Rusya 29 milyar dolar ile 2., Ukrayna ise
4,5 milyar dolar ile 12.sırada.

Toplam dış ticaret hacmi de bu sayılarla Rusya ile 34,7 milyar dolar ve Ukrayna ile 7,4 milyar dolara tekabül ediyor.

2021 sonundaki sayılara nazaran Rusya’nın Türkiye’nin toplam ihracatından aldığı hisse yüzde 2,6 iken Ukrayna’nın aldığı hisse ise yüzde 1,3.

İthalat tarafında ise Rusya yüzde 10,7’lik hissesi ile Çin’in akabinde Türkiye’nin en büyük ithalat ülkelerinden biri, Ukrayna ise yüzde 1,7 hisseye sahip.

Türkiye’nin Rusya’dan 2021’de yaptığı toplam tarım eserleri ithalatı 4,3 milyar dolar. 2021’de
Rusya’dan 1,8 milyar dolar fiyatında, 6,7 milyon ton buğday ithal edilirken, ikinci sırada Ukrayna
bulunuyor. Ticaret Bakanlığı datalarına nazaran buğday ithalatının yüzde 64,6’sı Rusya’dan, yüzde 13,4’ü ise Ukrayna’dan Ayçiçek yağı ithalatında Türkiye, Rusya’nın listesinde birinci sırada. Ticaret Bakanlığı’nın 2021 yılı Haziran raporuna nazaran ayçiçeği ithalatının yüzde 65,5’i Rusya’dan, yüzde 4,2’si ise Ukrayna’dan. Ayrıyeten Ukrayna’nın Türkiye’ye yaptığı ihracatın yüzde 70’ini tahıl ve metal eserleri oluşturuyor.

Rusya ve Ukrayna’nın Türkiye’ye turizm tesiri nasıl?

Turizm kaleminde Türkiye’nin bilhassa 2016’dan itibaren en büyük gelir sağladığı ülkeler ortasında Rusya ve Ukrayna yer almaktadır. 2016 yılında toplam turist içindeki Rusya ve Ukrayna’nın hissesi yüzde 8 iken, bugün bu oran yüzde 27’ye çıktı.

2021 yılıdan Türkiye’yi ziyaret eden yabancıların sayısı 24.7 milyon olurken; bunun 2.06 mn’u Ukraynalı, 4.7 mn şahsı ise Rus vatandaşlarından sağladı. 2022 yılında beklentilerde Türkiye’yi seyahat rotası olarak seçmesi beklenen en değerli ükeler ortasında tekrar bu iki ülke yer alıyor. Son 3 yılda 20 milyonun üzerinde bu iki ülkeden turist ağırladık.

Türkiye’ye inşaat ve altyapı kanalıyla tesiri

İnşaat ve altyapı alanında Türkiye’nin 2 ülkeyle de değerli bağları bulunuyor. Ticaret Bakanlığı
datalarına nazaran yurt dışı müteahhitlik faaliyetlerinde Rusya’nın yüzde 21’lik sayı ile tarihi bazda açık orta yükü bulunuyor. 2020 yılında ise bu oran yüzde 35’in üzerinde.

Müteahhitler Birliği Şubat raporundaki bilgilere nazaran 69 ülkede 30,7 milyar ABD doları meblağında
413 proje üstlenen bölümün 11,2 milyar dolar’lık hissesi Rusya’dan.

Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna ile savunma sanayi alanındaki alakaları

Öte yandan savunma endüstrinde Türkiye’nin hem Rusya hem de Ukrayna ile geniş bir işbirliği var. Türkiye hava savunma sistemlerinde S-400 konusunda adımlar atarken, Ukrayna da Türkiye’den SİHA alımı gerçekleştirdi.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir