Rusya ile Ukrayna ortasındaki tansiyonun tırmandığı son periyotta bir tarafta uzlaşı gayretlerinin sürat kazandığını belirten uzmanlar, bir yandan muhtemel bir operasyonun tesirlerinin tartışıldığına dikkat çekiyor. Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, Türkiye’nin bölgesinde çok-yönlü bir dış siyaset yürütmeye çalıştığını belirterek ayrıyeten bölge sıkıntılarında da aktif ve yapan bir rol oynamak istediğinin de görüldüğünü kaydediyor. Türkiye için Rusya ve Ukrayna ortasında çıkacak sıcak bir çatışma sonucunda bölgede yaşanacak bir tansiyonun hiçbir avantaj getirmeyeceğini kaydeden Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “Bu nedenle Türkiye’nin bölgedeki tansiyonu düşürmek için dostça arabuluculuk teşebbüsleri epeyce pahalıdır.” dedi.
Üsküdar Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Siyaset Bilimi ve Memleketler arası Alakalar kısmı öğretim üyesi Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, Rusya-Ukrayna tansiyonu ve Türkiye’ye tesirleri konusunda değerlendirmelerde bulundu.
Türkiye’nin arabuluculuğunu Ukrayna olumlu karşıladı
Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, Rusya-Ukrayna tansiyonunun tırmandığı son devirde bir tarafta uzlaşı gayretleri sürat kazanırken, bir yandan da mümkün bir operasyonun tesirlerinin tartışıldığına dikkat çekti. Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “ABD, NATO ve Türkiye’nin de devreye girmesiyle diploması trafiği son devirde yeterlice ağırlaştı. Türkiye’nin arabulucu olarak krizde aktif olma gayretleri Rusya tarafından çok sıcak bakılmazken Ukrayna tarafından olumlu karşılandı.” diye konuştu.
Öncelikle Rusya, AB ve ABD denkleminin tahlili gerekli…
“Türkiye’nin bu krizden nasıl etkileneceğini anlayabilmek için öncelikle Rusya, AB ve ABD denkleminde Ukrayna krizini tahlil etmek gerekir” diyen Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, şunları söyledi: “21. yüzyılın başında Rusya’nın başına Putin’in gelmesi ile Rusya tekrar yükselişe geçen bir güç oldu. Avrupa Birliği (AB) ve Rusya ortasında eski SSCB ülkelerinin bulunduğu bölgede bir “güvenlik vakumu” ortaya çıktı. Putin ile birlikte, 1990’ların başında ortaya konulan “yakın etraf doktrini” fiiliyata geçti. Eski SSCB topraklarında yine tesir alanını genişletmeye yönelik bu siyaset 2004 yılında AB’nin 8 eski SSCB ülkesini bünyesine alması ve Ukrayna’nın AB’nin hudut komşusu olması ile farklı bir boyut kazandı. 2007 yılında Bulgaristan ve Romanya’nın da AB üyesi olmasıyla AB Karadeniz’e kadar uzandı. AB’ye katılan bu ülkeler 1999’dan itibaren NATO üyesi haline de geldiler. Rusya tüm bu gelişmeler karşısında AB hududunda olan Ukrayna, Belarus ve Moldova üzerine daha fazla ağırlaştı. AB, bu ülkelere üyelik vaadinde bulunmadan nüfuzu altında tutabilmek ismine Avrupa Komşuluk Siyaseti ile “dost çemberi” yaratma ismi altında ekonomik yardımlarda bulundu. Bu siyasetin altında aslında bu ülkelerin istikrarlı olmaları ve tampon bölge olarak kalmalarının Avrupa açısından avantaj oluşturabileceği fikri yatıyordu.”
Ukrayna’nın Batı kesiti Avrupalılaşmanın tesirinde kaldı
Ukrayna’nın Batı kısmının, Galiçya bölgesinin tarihi olarak Avrupa kültürü ile harmanlanmış olmasının da tesiriyle Avrupalılaşmanın tesiri altında kaldığını tabir eden Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “2004 Turuncu İhtilal ve 2013’de Maydan İhtilali ile Ukrayna’nın batı kesitinde AB yanlısı şovlar gerçekleşti. Ukrayna’daki bu siyasi hareket, pratikte AB tarafından kâfi dayanağı göremedi ve bu süreçte ülkenin NATO’ya alınması da uygun görülmedi. Rusya, Ukrayna’da kendi siyasetlerine yakın iktidarların olmasını istediği için ülkedeki Avrupa yanlısı tavrı güzel karşılamadı ve Ukrayna’nın gazını 2004 sonrası birkaç kere keserek kendi tesir alanında tutmaya çalıştı. Tüm bunların sonucunda Rusya yeni bir atılım yaparak 2014 yılında Kırım’ı ilhak etti ve Donetsk ile Luhanks’ın bağımsızlıklarını tanıdı. Donbass bölgesinde yıllarca çatışmalar devam etti. Yasa dışı ilhakı işgal olarak niteleyen Batılı ülkeler tarafından Rusya’ya ekonomik ambargolar konuldu ve Rusya ekonomik açıdan olumsuz halde etkilendi.” diye konuştu.
Türkiye faal ve yapan rol oynamak istiyor
Türkiye’nin bölgesinde çok-yönlü bir dış siyaset yürütmeye çalıştığını kaydeden Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “Ayrıca bölge sıkıntılarında da aktif ve yapan bir rol oynamak istediği de görülüyor. Türkiye, Rusya’nın Kırım’ı ilhakını tanımadı fakat Rusya’ya karşı rastgele bir ekonomik yaptırımda da bulunmadı. Karadeniz bölgesi güç yollarının geçiş güzergâhı, Kafkaslara açılan kapı ve boğazlar açısından kritik bir bölge, hasebiyle Türkiye açısından bu bölgenin büyük bir jeostratejik değeri var. Ayrıyeten son periyotta Türkiye, Karadeniz’de 549 milyar metreküp doğalgaz keşfi yaptı. Montrö Boğazlar Mukavelesi ile Boğazların ve Karadeniz’in güvenliği sağlanıyor. Türkiye ile Rusya’nın en kıymetli ortak çıkarlarından bir tanesi Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin korunmasıdır. Türkiye’nin boğazlardaki inisiyatifi bu manada değer arz ediyor. Türkiye, Montrö’ye dayanarak 2008 yılında Rusya’nın Gürcistan’daki Osetya ve Abhazya bölgelerine müdahalesi esnasında büyük tonajlı ABD savaş gemilerinin geçişine müsaade vermedi. ABD’nin Karadeniz’de aktif olmaması Türkiye ve Rusya açısından çıkarların birleştiği bir noktadır. Lakin Türkiye’nin NATO üyesi olduğu da unutulmamalıdır. Türkiye için Rusya ve Ukrayna ortasında çıkacak sıcak bir çatışma sonucunda bölgede yaşanacak bir tansiyon hiçbir avantaj getirmeyecektir. Bu nedenle Türkiye’nin bölgedeki tansiyonu düşürmek için dostça arabuluculuk teşebbüsleri hayli pahalıdır. Ukrayna bu teşebbüse hayli sıcak bakarken Rusya’nın görüşmelerde kendisinin tanıdığı Donetsk ve Luhansk idarelerinin başkanlarının de olmasını istemesi Türkiye’nin arabulucuk teşebbüsünü zora sokuyor.” diye konuştu.
Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “bir Avrasya gücü” olarak tanımlanabilecek Rusya’nın, her ne kadar ekonomik olarak savaşa girme konusunda çekince yaşayacak olsa da konvansiyonel ve nükleer güçleri bakımından azımsanamayacak bir ülke olduğunu söyledi.
Rusya, Ukrayna’nın tampon ülke olarak kalmasını hedefliyor
Rusya’nın hududa yaptığı askeri yığınağın daha fazla gücünü göstermesi olarak yorumlanabileceğini tabir eden Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “Zaten Rusya, uzun vakittir Baltık Denizi’nde de askeri tatbikatlar yaparak gövde şovlarında bulunuyor. Çünkü Rusya’nın Ukrayna hududundaki askeri hareketliliği, NATO’nun ve batının gücünü denemek yahut NATO genişlemelerinin kendi güç alanına gerçek ilerlemesini durmasını sağlamak ismine caydırıcı bir teşebbüs olarak kıymetlendirilebilir. Rusya’nın burada asıl amacı, Ukrayna’nın NATO üyesi olmaması ve Avrupa ile Rusya ortasında tampon ülke olarak kalmasıdır.” dedi.
AB, önemli bir güç krizine girebilir
Ukrayna’nın, Rusya’dan AB’ye giden değerli bir transit ülke olduğunu tabir eden Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “Bu güç bağının zedelenmesi, Rusya’dan yaklaşık yüzde 40 oranında gaz alan AB’yi önemli bir güç krizine sokacaktır. AB alternatif güç kaynakları aramak için çalışmalarını arttırmaktadır. Azerbaycan’dan gelen gazı Türkiye üzerinden AB’ye transfer eden “Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı” Projesi (TANAP) bu manada değerli bir alternatif güç güzergâhıdır. Lakin Rusya-Ukrayna ortasında sıcak bir çatışma yaşanması durumunda yaşanacak olan güç krizi için yeniden de kâfi değildir.” dedi.
AB ülkelerinin Rusya-Ukrayna krizindeki tavırları nasıl?
Avrupa’ya bakıldığında Brexit ile AB’den ayrılan İngiltere’nin Rusya’ya yönelik ABD ile paralel siyasetler güttüğünün görüldüğünü söz eden Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “Almanya ise İkinci Dünya Savaşı’ndan beri sürdürdüğü pasifist siyasetleri devam ettirmek istiyor ve çatışma yanlısı bir tavır içinde değil. Ayrıyeten Almanya, Rusya’daki yatırımlarını ve Baltık Denizi’nden Almanya’ya gaz getirecek “Kuzey Akım 2” projesini de riske sokmak istemiyor. Fransa’ya baktığımızda Fransız Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’nun yakın vakitte “NATO’nun beyin mevti gerçekleşmiştir” kelamları birinci olarak akıllara geliyor. Fransa’nın Almanya ile AB içerisinde izlediği yakın siyasetler da düşünülürse Fransa’nın da çatışmacı bir tavır içerisinde olmadığı görülüyor. Macron’un diyalog davetinde bulunması da bunun bir delili niteliğindedir. İsveç ve Finlandiya da AB içinde tarafsız kalmayı tercih eden ülkelerden. Polonya ise Irak Savaşı devrinde olduğu üzere tekrar Amerikan yanlısı bir tavır içerisinde. AB’nin kendi ordusunun ve bağımsız bir askeri gücünün olmaması ve NATO şemsiyesi altında güvenliklerini sağlıyor olmaları bir diğer değerli değişken.” diye konuştu.
ABD neyi hedefliyor?
ABD’ye bakıldığında Joe Biden hükümetinin başa gelmesi ile ABD’nin daha pro-aktif bir dış siyaset izlediğini ve ABD’nin büyük gücünü çok kutuplu memleketler arası sistemde yine gösterilmesi fikrinin hâkim olduğunun görüldüğünü kaydeden Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, şunları söyledi:
“Bunda yükselen Çin ve yayılmacı siyaset izleyen Rusya’nın birlikte hareket ediyor olması faal olmaktadır. 2014 yılında yasa dışı biçimde ilhak edilen Kırım üzerinden yedi yıl geçtiği halde tekrar bir çatışma fikrinin ortaya çıkması bunu işaret ediyor. ABD son yıllarda Rusya’yı çevreleme siyaseti gereği, Yunanistan’da çok sayıda üs kurmuştur lakin bunlardan en kıymetlisi Dedeağaç üssüdür. ABD bunların dışında Brexit sonrası AB içinde Fransa-Almanya ekseninde Rusya’ya yakın ABD’ye uzak bir politik iklimin oluşabilme potansiyeli nedeniyle ABD’yi tekrar AB üzerinde esirgeyici rolünü Ukrayna sorunu üzerinden vurgulamak istemektedir.”
Türkiye-ABD bağlantılarına bakıldığında son periyotta inişli çıkışlı ilgiler olduğunun görüldüğünü kaydeden Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “Özellikle Rusya’dan S-400 füzelerinin alınması ile gerginlik uç noktaya çıkmıştır. ABD’nin yaptırımları ile karşılaşan Türkiye, alamadığı F-35 yerine F-16 almayı talep ettiyse de ABD’den cevap alamamıştır. Türkiye-Rusya alakalarına bakıldığında ise birlikte Libya, Suriye ve Üst Karabağ’da işbirliği yaptığı görülmektedir. Lakin Türkiye, Rusya ile de 2015’de Rus uçağının düşürülmesi ve 2016’da Rus büyükelçinin suikastı üzere hususlarda değerli gerginlikler ve krizler yaşamıştır. Bu noktada Türkiye’nin Rusya ve ABD ile münasebetlerini çok taraflı bir formda yürütmesi gerekmektedir. Türkiye, NATO üyesi olduğu için bölgede rastgele bir askeri müdahale gerekirse birlik ile birlikte hareket etme yükümlülüğündedir. Lakin bu noktada NATO’nun atak değil, bir savunma örgütü olduğu da unutulmamalıdır.” dedi.
Ukrayna’nın, NATO üyesi olmadığı için NATO’nun Ukrayna’nın işgali halinde Ukrayna’ya NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in de belirttiği üzere muharip birlik göndermesinin kelam konusu olamadığını kaydeden Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “AB üyesi olan Finlandiya, Litvanya, Letonya, Slovakya, Polonya, Macaristan Estonya ve Romanya üzere eski SSCB ülkeleri Rusya ve Ukrayna ile sonu olduğu için Rusya’nın askeri hareketliliği karşısında tehdit altında hissediyorlar. Mümkün bir çatışmanın Orta ve Doğu Avrupa’ya, Baltıklara ve Karadeniz’e sıçraması ihtimali karşısında NATO tarafından sondaki bu AB ülkelerine 4 bin civarında asker gönderildi. ABD Polonya, Romanya ve Almanya’ya 3 bin asker göndereceğini açıkladı ve dört savaş gemisini Baltık Denizi’ne gönderdi.” dedi.
Türkiye, dengeleyici rolünü sürdürmek zorundadır
Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, Ukrayna’nın bu krizde, 2020 yılında Türkiye ile imzaladığı savunma alanında iş birliği sağlayan mutabakatların bağlayıcılığı ve Türkiye’den satın aldıkları SİHA’lar nedeniyle Türkiye’nin kendi taraflarında yer alması beklentisi olduğunu belirtti. Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “Ancak Türkiye bölgede sakinleştirici ve dengeleyici rolünü sürdürmek zorundadır. Türkiye’nin Ukrayna ile tarihi ve kültürel bağları olsa da Karadeniz güvenliğindeki statükonun bozulması hem bölge hem de milletlerarası sistem için düzgün sonuçlar doğurmayacaktır.” diye konuştu.
Türkiye, ABD ve Rusya ile çok istikametli ve dengeleyici dış siyaset anlayışına devam etmeli
Üsküdar Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası Münasebetler Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, “ABD’nin gönderdiği asker sayılarına bakıldığında konvansiyonel savaş olma ihtimalinden çok ABD’nin Rusya’ya ağır ekonomik yaptırımlar uygulayacağı sonucunu çıkarabiliriz. Rusya’nın da açıklamalarına bakıldığında topyekûn savaş açma emelinde olmadığı görülmektedir.” dedi. Doç. Dr. Nergiz Özkural Köroğlu, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Sonuç olarak Türkiye, ABD ve Rusya ile çok taraflı ve dengeleyici dış siyaset anlayışına devam etmeli bir yanda da AB’nin en değerli ülkeleri olan Almanya ve Fransa ekseninde daha pasifist bir rol üstlenmelidir. Bu sayede Türkiye’nin hem AB ekseninde bir NATO ülkesi olduğu hem de Rusya-Ukrayna krizinde dostça arabulucu rolü üstlenmek istediği görülecektir. Benjamin Franklin’nin dediği üzere ‘İyi bir savaş makûs bir barış hiç olmamıştır.’”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı