Finansal sistemin globalleşmesi manasında kıymetli adımlardan biri olarak görülen Facebook’un kripto para ünitesi Libra, dünyada klâsik finansal sisteminin dışındaki bireyleri dijital finans sistemi ile buluşturmayı hedefliyor.
Dünyaca ünlü Nobel Ödüllü ünlü Fransız ekonomist Jean Tirole’ye nazaran, toplumun dijitalleşmesi olgusu 21. yüzyılda yaşanan ekonomik ve toplumsal değişiminin tam merkezinde yer alıyor. Müellif, “Economics for the Common Good (Kamu faydası için ekonomi)” kitabında da eninde sonunda herkesin hatta sürpriz kurumların bile bu değişime ayak uyduracağı görüşünü savunuyor.
Toplumsal medya platformlarının dijital iktisadın yeni gardiyanları olacağını düşünen Tirole, arz-talep istikrarının kesiştiği, alıcı ve satıcıların birbirleriyle etkileşime girdiği piyasanın artık Visa, Sony, Alphabet, Facebook üzere şirketlerin aracılığıyla iki taraflı bir piyasa dönüştüğünü vurguluyor.
İki taraflı piyasalarda ortacılar farklı tüketici kümelerinin bir ortaya gelebileceği, irtibat kurabileceği ve etkileşim gerçekleştirebileceği bir ortam (platform) oluşturuyor.
Çeşitli teknoloji şirketlerinden oluşan Libra konsorsiyumu ile “aracılık” misyonunun bir nevi bankalardan alınmak istediği anlaşılıyor ve bu nedenden ötürü da Libra kullanımının klasik piyasa işleyişinde aksaklıklara neden olacağı ve buna devletlerin müdahelesinin gerekli olup olmadığı gündemde.
1,7 MİLYAR KİŞİ KLASİK FİNANSAL SİSTEMİN DIŞINDA
Libra projesinin ayrıntılarının açıklandığı “White Paper”a nazaran dünya genelinde 1.7 milyar yetişkinin klâsik finansal sistemin dışında yer aldığı ve bunlardan da 1 milyarının telefon kullanıcısı olduğu, yarım milyarının da internet erişimine sahip olduğu vurgusu Facebook’un potansiyel kullanıcı amacı konusunda ipuçları veriyor. Tekrar “White Paper”da “Dünyada, daha az parası olan beşerler finansal hizmetler için daha fazla para ödüyorlar. Güç kazanılmış gelir, havale ve ATM masrafları nedeniyle azalıyor.” açıklamasıyla da Libra’nın öteki sistemlerden daha ucuz olacağına işaret ediliyor.
Bütün bunların yanında bilhassa Facebook’un dünya çapında 2,4 milyar kullanıcıya sahip olduğu da düşünülürse piyasaya sürülecek Libra’nın, öbür kripto paraların ulaşabileceğinden çok daha fazla şahsa ulaşma imkanına sahip olduğu iddia edilebilir.
Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Saltoğlu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, bilhassa gelişmekte olan ülkelerde merkez bankalarıyla koordineli halde bu sürecin yönetilmesi gerektiğini ileri sürdü.
“MERKEZ BANKACILIĞI ESKİSİ ÜZERE OLMAYACAK”
Son yaşanan gelişmelerle birlikte artık merkez bankacılığının eskisi üzere olmayacağına dikkati çeken Saltoğlu, “Merkez bankalarının senyoraj denilen para yaratma ve tutma tesiri giderek kayboluyor. Bankacılık dışı kesim artık finans alanına girmeye başlayacağı için buradaki gelişmeleri izlemek ve ciddiye almak lazım.” diye konuştu.
Saltoğlu, Libra’nın Türkiye üzere ülkelerde “bankacılık işlemleri” için kullanımının daha hudutlu olabileceğini belirterek, temel bankacılık faaliyetlerinin nispi olarak kısıtlı olduğu lakin Facebook üzere toplumsal medyanın yaygın olarak kullanıldığı Afrika üzere ülkelerde Libra’ya ilgi gösterilebileceğini kaydetti.
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER BANKALARINI MUHAFAZALI
Facebook’un kurucularından Chris Hughes geçtiğimiz günlerde İngiliz Financial Times için kaleme aldığı yazısında Libra’yı önemli bir biçimde eleştirerek, “Libra’nın orta derecede başarılı olması halinde bile paranın denetiminin büyük kısmının merkez bankalarından Visa, Uber ve Vodafone üzere bu özel şirketlere geçebileceği ikazında bulundu.
Hughes, açıklamasında, bilhassa gelişmekte olan ülkelerin bu hususta daha dikkatli olması gerektiğini vurgulayarak, “her şeyin Facebook’un planladığı üzere gitmesi durumunda dünyanın en büyük şirketlerinden kimileri, İsviçre’de 10 milyon dolarlık üyelik fiyatına sahip bağımsız bir tertip aracılığıyla bu yeni para ünitesini denetleyecek.” sözlerini kullandı.
Dünyanın dört bir yanındaki hükümetlerin “bekle ve gör” yaklaşımını benimsemeyi göze alamayacağını söyleyen Hughes, G7 kümesi ve IMF ile birlikte Libra projesini gözden geçirmek için bir çalışma kümesi oluşturduğuna dikkati çekti.
Gelişmekte olan ülkelerdeki piyasa düzenleyicilerin, mahallî bankaların ve ödeme sürece ağlarının Libra’yı kabul etmesini engelleyerek Facebook’un baskılarını yavaşlatması gerektiğini ileri süren Hughes, ” Şayet, Libra kullanıcısı dijital parayı mahallî bir banka hesabına aktaramazsa yahut mahallî para ünitesi cinsinden nakit olarak çekemezse, Libra kullanımı yaygınlaşmayacaktır. Bunun kalıcı bir tedbir olması gerekmiyor fakat bu ülkelere Libra kullanımının muhtemel sonuçlarını düşünme ismine vakit kazandırır.” değerlendirmesinde bulundu.
“FACEBOOK ÇİNLİ ‘ALIPA’E RAKİP ÇIKARMAYA ÇALIŞIYOR”
Financial Times’ın baş iktisat yorumcusu Martin Wolf ise, Facebook’un Çinli Alipay’e rakip olabilecek dijital bir ödeme sistemi yaratmaya çalıştığını öne sürüyor.
Yapay zekayla desteklenen enformasyon ihtilalinin bilhassa finans kesimini dönüştüreceğine dikkati çeken Wolf, Facebook’un tehlikeli sularda gezdiğini 2020’ye kadar 100 üyeyle yola devam etmesi beklenen “Libra konsorsiyumu”na tıpkı bir banka üzere güvenilebilir mi sorusunun yanıtının güzel verilmesi gerektiğini belirtti.
Wolf, finansal sistemde “güven” ögesinin hayati değere sahip olduğuna dikkati çekerek, güvenlik sorunlarıyla sık sık gündeme gelen Facebook, üzerinden oluşturulacak ödeme sisteminin büyük sıkıntıları da beraberinde getirebileceğini ileri sürdü.
“FAİZ VE GETİRİ GELİRİNİ ORTALARINDA BÖLÜŞECEKLER”
Bahçeşehir Üniversitesi Blockchain Araştırma Uygulama Merkezi Yöneticisi Dr. Bora Erdamar ise Libra’nın öteki kripto paralardan farklı olarak konsorsiyum blok zinciri olduğunu, Bitcoin’de isteyen herkesin bu blok zincirinin bir kesimi olurken Libra projesinde yalnızca müsaade verilenlerin ağın bir kesimi olduğunu belirtti.
Libra’nın iş modeline de değinen Erdamar, “Bu birliği oluşturan başka firmalar aslında bankalara nazaran çok daha düşük kurullar alsalar da Libra’nın süreç hacmi sayesinde buradan bir gelir modeli oluşturacaklar. Birebir vakitte bu notlarda toplanan bütün paradan faiz yahut getiri gelirini ortalarında bölüşülecekler. Yani bu konsorsiyumu oluşturan firmaların topladıkları gelirleri ortalarında paylaşacakları bir iş modeli aslında bu.” biçiminde konuştu.
LİBRA DOLARLA DESTEKLENECEK
Libra’nın bitcoin üzere zaten bir pahası olmayacağına dikkati çeken Erdamar, bedelinin yüzde yüzünün fiat ünitesi ile desteklenecek bir sistem olduğunu anlattı. Erdamar, “Diğer kripto paralarda gördüğümüz fiyat dalgalanmaları Libra’da olmayacak. Tam manasıyla merkeziyetsiz olmaması kıymetinin market akışına bırakılmaması sebebiyle nedeniyle Libra tam bir blok zinciri olmadığı istikametinde tenkitler alıyor.” dedi.
FACEBOOK NEDEN KRİPTO PARA ÇIKARIYOR?
Facebook’un bir toplumsal medya platformu olmasına karşın kripto para ünitesinde birçok avantajları olduğuna vurgu yapan Erdamar, toplumsal medya devinin en büyük avantajının kripto paraların muvaffakiyete ulaşmada en değerli mahzurları olan yaygınlık ve aktiflik üzere özelliklere sahip olması olduğunu belirtti.
Erdamar kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Kripto paraların toplam hacmi şu anda geldiğimiz noktada yaklaşık 300 milyar dolar. Facebook ise yaklaşık 600 milyar dolar kıymetinde. Tıpkı halde kripto para kullanıcılarının sayısı kabaca 100 milyon. Facebook’un kullanıcı sayısı ise 2 milyardan fazla. Bununla bir arada bu kulanıcıların yaklaşık 600 milyonunun bankalara erişimi olmadığını biliyoruz. Münasebetiyle burada Facebook’un bir ödeme sistemi getirmesi bunu da üstelik işbirlikleri ile yapıyor olması onu, yaygınlık ve aktiflik açısından mevcut blok zincir projelerinden daha avantajlı hale getiriyor. Buradaki iş modeli muvaffakiyete ulaşabilecek bir iş modeli üzere gözüküyor.”